Turgieniew przedstawił w Ojcach i dzieciach konflikt dwu generacji rosyjskiej inteligencji – pokolenie „zbędnych ludzi” (ojców) i „nowych ludzi” (dzieci). Smutny los tych pierwszych uosabia postać Pawła Pietrowicza, który po krótkiej karierze „lwa salonowego” zamieszkał u brata, nie mając własnej rodziny, dzieci ani celu w życiu. Problem „dzieci” (głównie Bazarowa) to problem rewolucjonistów, którzy chcą obalić stary porządek, ale nie potrafią stworzyć nic nowego. W jedyn z esejów Turgieniew stwierdza, że Bazarow łączy w sobie cechy Hamleta i Don Kichota.
Na wzór bohatera powieści, Bazarowa, pokolenie rosyjskiej radykalnej inteligencji lat 60. XIX wieku określało swój system poglądów jako nihilizm.
